Biegunka to zaburzenie związane z nieprawidłową pracą układu pokarmowego. Ostra biegunka towarzyszy zwykle zatruciom pokarmowym lub związana jest z przebytym leczeniem antybiotykowym. Z kolei biegunka utrzymująca się przez wiele tygodni skłania do głębszej diagnozy i znalezienia jej przyczyny. Czym jest biegunka, jakie są przyczyny biegunki i jak wygląda leczenie biegunki?
Biegunka rozwolnienie - czym jest?
O biegunce mówimy wówczas, gdy mamy do czynienia ze zwiększoną częstotliwością liczby wypróżnień w trakcie dnia. Zwykle osoba dorosła wypróżnia się od 1 razu na trzy dni do 3 razy na dobę (choć częstotliwość wypróżnień jest cechą indywidualną i dopiero gdy zauważymy, że pacjent oddaje stole częściej niż standardowo to możemy mówić o biegunce). Cechą charakterystyczną biegunki są luźne stolce o nadmiernie luźnej konsystencji. Mogą być one płynne lub półpłynne. Częste oddawanie półpłynnego stolca (przy zwiększonej ilości stolców w ciągu doby) bezsprzecznie wskazuje na występowanie biegunki.
Biegunka powstaje na skutek nieprawidłowości zachodzących w obrębie jelit. Na perystaltykę jelit wpływać mogą liczne czynniki (np. czynniki infekcyjne, różnego rodzaju schorzenia). W przebiegu biegunki w jelicie cienkim i w jelicie grubym następuje wzmożone wydzielanie (lub słabe wchłanianie) wody i elektrolitów. W związku z tym z powodu biegunki dojść może do odwodnienia organizmu. Warto o tym pamiętać i wiedzieć, że uczucie dyskomfortu i bój brzucha to nie jedyne i najważniejsze konsekwencje występowania biegunki. A wbrew pozorom okazuje się, że biegunka to częsta przypadłość w każdej grupie wiekowej. Co może zatem powodować biegunkę?
Jaki to rodzaj biegunki, biorąc pod uwagę czas trwania biegunki?
Od tego, ile czasu biegunka trwa zależy to, z jakim rodzajem biegunki mamy do czynienia. Najczęstszym rodzajem biegunki jest ostra biegunka. Biegunkę ostrą rozpoznajemy w momencie nagłego pojawienia się luźnych stolców. Wodniste stolce w ostrej biegunce trwają zwykle maksymalnie do 14 dni. Po tym czasie ostra biegunka przeważnie samoistnie ustępuje. Jeśli jednak nie ustąpiła mówimy wówczas o tzw. biegunce przetrwałej (od 14 do 29 dni). Jeśli i po tym czasie biegunka cały czas jest obecna to jest to już wówczas biegunka przewlekła. Przewlekła biegunka trwać może kilka tygodni, kilka miesięcy a nawet dłużej. Biegunkę przewlekłą bezsprzecznie należy skrupulatnie zdiagnozować i określić co jest przyczyną biegunki. Jej sedno może leżeć w poważniejszych schorzeniach jelita cienkiego i jelita grubego.
Jakie są najczęstsze przyczyny biegunki ostrej?
Ciężko określić najważniejsze przyczyny biegunki. Można jednak bez problemu określić najczęstsze przyczyny biegunki. Bez wątpienia jednak biegunka przyczyny może mieć różne. Inne przyczyny może mieć przewlekła biegunka, a inne ostra biegunka. Nie zmienia to jednak faktu, że zarówno jeden jak i drugi rodzaj wynikać mogą z tej samej przyczyny.
A zatem najczęściej występujące przyczyny biegunki ostrej to:
- ostre zapalenie uchyłków okrężnicy
- zakażenie w przewodzie pokarmowym - z zakażeniem przewodu pokarmowego mamy do czynienia w momencie dostania się do jelit patogenu chorobotwórczego. Źródłem zakażenia może być woda lub pokarm (np. spożycie zanieczyszczonej wody lub surowych warzyw). Przykładami biegunki infekcyjnej jest zakażenie Giardia lamblia, Escherichia coli, Clostridium difficile czy też Salmonella spp. W przebiegu zakażenia Clostridium difficile może pojawiać się nawet do kilkunastu luźnych stolców dziennie.
- zatrucie grzybami, zatrucia pokarmowe (np. w wyniku spożycia nieświeżych owoców morza czy niepasteryzowanego mleka)
- nadwrażliwość pokarmowa (może być przyczyną zarówno ostrej jak i przewlekłej biegunki)
- niektóre leki (jako działanie niepożądane leków) - przede wszystkim leki przeciwbakteryjne, leki przeciwdepresyjne, niesteroidowe leki przeciwzapalne, hormony tarczycy czy też leki zobojętniające kwas solny (wodorotlenek magnezu). Te ostatnie uznaje się także za najczęstsze przyczyny biegunki przewlekłej. Z kolei skutkiem leków przeciwbakteryjnych (antybiotyków - zwłaszcza o szerokim spektrum działania) może być tzw. biegunka poantybiotykowa
- toksyny bakteryjne
- nietolerancja laktozy (niedobór laktazy) - obecnie coraz więcej osób źle toleruje cukier mleczny (laktozę) i dla nich produkty mleczne mogą być przyczyną biegunki i innych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego - takich jak chociażby wzdęcia czy ból brzucha
- nietolerancje pokarmowe - np. biegunka jako odpowiedź na słodycze zawierające sorbitol, słodzone soki lub napoje gazowane
- zaburzenia trawienia
- niedokrwienne zapalenie okrężnicy
- zatrucie alkoholem etylowym - nadużycie alkoholu, etanol w dużych ilościach również może wywoływać biegunki.
Biegunka przewlekła - co może być przyczyną biegunki przewlekłej w przewodzie pokarmowym?
W kontekście biegunki długotrwałej wymienia się następujące przyczyny jej występowania:
- nieswoiste zapalenia jelit, takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego lub choroba Leśniowskiego Crohna
- zespół jelita drażliwego (w przebiegu tej choroby występować mogą zarówno biegunki, jak i zaparcia i formy mieszane)
- zapalenie jelita grubego i choroby zapalne jelit
- zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki
- nadczynność tarczycy
- niektóre leki (leki przeczyszczające jak siarczan magnezu, leki zobojętniające kwas solny w żołądku)
- choroba Whipple'a
- nowotwory przewodu pokarmowego (zwłaszcza jelita grubego).
Czasami mówimy też o biegunce wywołanej stresem (pośrednio taki typ biegunki występuje u osób z zespołem jelita drażliwego) bądź przyjmowanymi pokarmami (spożywanie potraw ciężkostrawnych i bogatych w tłuszcz może wywołać tzw. biegunkę tłuszczową).
Biegunka podróżnych - jakie są objawy biegunki dotykającej osoby podróżujące po świecie?
Biegunka podróżnych to specyficzny rodzaj ostrej biegunki, która dotyka osoby udające się do innego kraju (mowa tu przede wszystkim o krajach rozwijających się). Zwykle chodzi o kraje afrykańskie, tereny południowo-wschodniej Azji i Ameryki Łacińskiej. Biegunka podróżnych powstaje na skutek dostania się do organizmu patogenów chorobotwórczych (najczęściej bakterii E.coli) - biegunka ta ma zatem podłoże infekcyjne. Dochodzi do zatrucia toksynami bakteryjnymi na skutek spożycia np. zanieczyszczonej wody, surowego mięsa lub zaniedbania czynności higienicznych. W efekcie upośledza to równowagę bakterii, gdyż patogeny chorobotwórcze niszczą prawidłową florę bakteryjną i tym samym wywołują biegunkę (w tym biegunkę wydzielniczą). Istotnym objawem biegunek bakteryjnych są też bóle brzucha i znaczące ryzyko odwodnienia. Objawy odwodnienia organizmu powinny być sygnałem do włączenia natychmiastowego nawadniania organizmu.
Leczenie biegunki - jak leczyć biegunkę skutecznie?
W leczeniu biegunki stosuje się różne grupy leków i substancji wspomagających organizm. W miarę upływu czasu trwania biegunki konieczne może być wdrażanie silniejszej farmakoterapii. W leczeniu biegunek ostrych stosuje się zasadniczo zasadę, że są to dolegliwości samoograniczające się, dlatego też taka biegunka powinna być leczona objawowo. W kontekście bólu brzucha (skurcze brzucha) zasadnym wydaje się podawanie leków rozkurczowych, np. zawierających drotawerynę. Jeśli jednak biegunka jest uciążliwa i nie ustępuje należało by zastosować leki zwalniające perystaltykę jelit, które jednocześnie zatrzymują wodę w organizmie (loperamid).
Do leczenia biegunki stosuje się także dietetyczne produkty spożywcze w postaci płynów nawadniających. Nawadnianie doustne jest szczególnie wskazane u osób starszych oraz u dzieci przed ukończeniem 12 miesiąca życia. Fakt spożycia doustnych płynów nawadniających pozwala ograniczyć odwodnienie organizmu i uniknąć niebezpiecznych, związanych z nim dolegliwości i niebezpieczeństw. Nadmierna utrata płynów i elektrolitów może skutkować zaburzeniami wodno-elektrolitowymi i być przyczyną nawet hospitalizacji.
W przypadku biegunki poantybiotykowej zasadnym wydaje się włączenie do terapii probiotyków, które uzupełnią skład mikroflory jelitowej i przyśpieszą powrót do normalnej pracy jelit. Natomiast w kontekście biegunki wynikającej z chorób zapalnych jelit warto włączyć działanie przeciwzapalne w postaci leków dostępnych na receptę.
Jak zapobiegać biegunce? Są jakieś domowe sposoby?
W celu zapobiegania biegunce warto przede wszystkim praktykować podawanie probiotyków. Probiotyki to korzystne szczepy bakterii (zwłaszcza z rodziny bakterii kwasu mlekowego, takich jak Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus reuteri oraz Lactobacillus rhamnosus gg). Probiotyki uzupełniają mikroflorę jelitową o korzystne i przyjazne dla ludzkiego przewodu pokarmowego bakterie. Dzięki temu organizm lepiej radzi sobie z odpieraniem "ataków" wrogich patogenów, które nieustannie dostają się do naszego przewodu pokarmowego. Dobrze zbilansowana mikroflora jelitowa to pośrednio zapobieganie odwodnieniu w wyniku ostrej biegunki.
Wśród domowych sposobów zapobiegania biegunce znajduje się także dokładne mycie rąk. Częste mycie rąk pozwala uniknąć dostania się do przewodu pokarmowego chorobotwórczych drobnoustrojów, mogących wpłynąć na powstanie biegunki. Bezsprzecznie zatem dbałość o higienę osobistą stanowi istotny element przeciwdziałania wystąpieniu biegunki. Inne domowe sposoby to także produkty spożywcze zawierające wysoką ilość składników odżywczych, zapewniających prawidłową florę bakteryjną jelita cienkiego i jelita grubego.
Kiedy należy skorzystać z porady lekarza?
W sytuacji, gdy stwierdzisz/pojawi się:
- silny ból brzucha
- intensywna biegunka ostra, mocno nasilona - zwłaszcza u małych dzieci
- ciężkie odwodnienie
- obecność krwi w kale (zwłaszcza domieszkę krwi barwy ciemnoczerwonej)
- utratę masy ciała - znaczący spadek masy ciała w krótkim odstępie czasu ewidentnie wskazuje na poważną przyczynę biegunki
- rzadkie i skąpe oddawanie moczu (jeden z objawów silnego odwodnienia organizmu)
- utrata apetytu
- problem z przewlekłą biegunką
- wysoka gorączka
- nudności i/lub wymioty
konieczna może być pilna konsultacja lekarska. W niektórych przypadkach konieczne może być badanie krwi. Stolec z domieszką krwi może niekiedy świadczyć nawet o obecności nowotworu jelita.
Ciężka biegunka, spowodowana zakażeniem bakteryjnym również wymaga porady lekarza, a także konieczne mogą być antybiotyki. Aby ustalić jej przyczynę lekarz może zlecić wykonanie posiewu mikrobiologicznego.
O autorze
mgr farm. Mateusz Jabłoński
Absolwent Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego na kierunku farmacja. Od ponad 12 lat nieprzerwanie pracuje w aptece ogólnodostępnej. Od ponad 7 lat piastuje stanowiska kierownika apteki. W swojej pracy kieruje się przede wszystkim dobrem pacjenta, dlatego też stara się uzmysławiać pacjentom, jak ważna jest świadoma i przemyślana farmakoterapia.
Poza pracą w aptece współpracuje z kilkoma branżowymi serwisami farmaceutycznymi, m.in. mgr.farm, aptekarz.pl, receptura.pl, gdzie przygotowuje i publikuje artykuły o tematyce farmaceutycznej i prozdrowotnej.
W czasie wolnym ceni sobie możliwość przebywania z rodziną, a w wolnych chwilach grywa w squasha.
« wróć
