Elektrolity to związki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Niestety w określonych sytuacjach organizm traci je, nierzadko w sposób niezwykle szybki i gwałtowny. A trzeba wiedzieć, że skutki utraty elektrolitów mogą być niebezpieczne, zwłaszcza dla dzieci oraz osób starszych wywołując tzw. odwodnienie. Szczególną sytuacją, podczas której utrata elektrolitów ma ogromne znaczenie jest biegunka (biegunka ostra lub też biegunka przewlekła, wywołująca bóle brzucha) oraz wymioty. Co wtedy robić, kiedy grozi nam odwodnienie?
Biegunka i wymioty to ryzyko odwodnienia
Podczas biegunki człowiek oddaje luźne i wodniste stolce, bardzo często w dużych ilościach. Każde takie wypróżnienie prowadzi do sporej utraty wody z organizmu. Podobna sytuacja ma miejsce podczas wymiotów, zwłaszcza jeśli wymioty te są silne, częste i ciężko je powstrzymać. Utrata wody jest tym większa, jeśli dana osoba nie jest w stanie normalnie przyjmować napojów oraz posiłków. Dlatego też w tego typu sytuacjach należy bezwzględnie zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu. Dlaczego? Ponieważ utrata wody i odwodnienie to w bliskiej perspektywie czasu zaburzenia elektrolitów w organizmie. Trzeba zdać sobie sprawę z tego, że wraz z wodą z organizmu uciekają niezbędne dla jego prawidłowej pracy elektrolity. Niedobór elektrolitów jest niezwykle niebezpieczny dla nas, dlatego też w przebiegu biegunki oraz wymiotów (czyli w stanach zwiększonej utraty wody) należy je uzupełniać.
Elektrolity a ich rola w organizmie?
Elektrolity to związki, które wbrew pozorom odgrywają ważną rolę w organizmie człowieka. Są obecne w płynach ustrojowych (m.in. we krwi). Dlaczego? Biorą udział chociażby w przewodzeniu impulsów nerwowych w układzie nerwowym oraz odpowiadają za kurczliwość mięśni szkieletowych i mięśni gładkich. Co więcej - są niezbędne do prawidłowej pracy serca, a także pomagają zachować odpowiednie nawodnienie organizmu. Do najważniejszych elektrolitów w organizmie zaliczyć należy z pewnością jony potasu, jony sodu, jony wapnia, jony chloru i jony magnezu. W preparatach dostępnych w aptekach występują często jako chlorek potasu, chlorek sodu, cytrynian sodu, cytrynian magnezu, itp.
Elektrolity należy podawać bo...
Niedobór elektrolitów to niestety nieprzyjemne dolegliwości ze strony naszego organizmu. Organizm manifestuje nam utracone elektrolity chociażby w postaci bólów głowy. Osoby odwodnione często zgłaszają zawroty głowy. Towarzyszy im nierzadko ogólne osłabienie, zmęczenie i problemy z koncentracją. Może pojawić się senność, a ze strony mięśni - drżenie mięśni. Jednak najbardziej niebezpiecznym objawem i następstwem utraty wody i minerałów są zaburzenia rytmu serca. Szczególnie niebezpieczne są one u małych dzieci i osób starszych. Dziecko z zaburzeniami rytmu serca powinno pozostawać pod nadzorem lekarza, gdyż jest to stan zagrażający nawet jego życiu. Wskazaniem do wizyty u lekarza są także długotrwające wymioty i nieustępująca przez kilka dni biegunka.
Jak jeszcze można zauważyć, że u danej osoby doszło do odwodnienia? Warto obserwować skórę, a dokładniej jej sprężystość i napięcie. Skóra pod wpływem odwodnienia jest mniej sprężysta i elastyczna, staje się sucha. Podobnie sprawa wygląda w odniesieniu do śluzówki jamy ustnej, która również uwidacznia w ten sposób niedobór w organizmie elektrolitów. Dodatkowo warto obserwować oczy, które mogą być zapadnięte. Osoby odwodnione czują wzmożone pragnienie oraz oddają stosunkowo mało moczu.
Odwodnienie i utrata elektrolitów nie tylko w czasie biegunki...
Kiedy jeszcze może dojść do odwodnienia organizmu? Chociażby w trakcie upałów. Wysoka temperatura sprawia, że nasz organizm oddaje duże ilości wody w postaci potu. W pocie znajduje się spora ilość związków mineralnych(zwłaszcza sód i potas), które wówczas również uciekają z organizmu. Odwodnienie w ten sposób może nastąpić bardzo szybko podczas upałów i jest zwłaszcza niebezpieczne dla osób starszych.
Do odwodnienia może też dochodzić chociażby na skutek spożywania dużych ilości alkoholu. Nawet małe ilości, a spożywane regularnie sprawiają, że z organizm traci więcej elektrolitów.
Elektrolity przy biegunce i wymiotach chronią przed odwodnieniem
Co zrobić, gdy mamy do czynienia z nietolerancją pokarmową, a w naszym przewodzie pokarmowym panuje chaos i zamieszanie? Warto wówczas włączyć do postępowania dietetycznego elektrolity. Najlepiej, jeśli nastąpi to już od pierwszej chwili wystąpienia biegunki lub wymiotów. Stosowanie elektrolitów powinno uznawać się za normę postępowania dietetycznego w tego typu sytuacjach. Tym bardziej, że elektrolity ułatwiają wchłanianie wody w obrębie jelita.
Jakie stosować elektrolity? Ważny jest ich skład. Elektrolity rekomendowane w celu ochrony przed utratą wody najlepiej, jeśli będą posiadały odpowiednią osmolarność, dzięki czemu są one lepiej wchłaniane, a transport wody z jelit do organizmu jest efektywniejszy. Wówczas więcej wody przechodzi z powrotem do organizmu. Elektrolity powinny zawierać przede wszystkim sód i glukozę. Ważna jest też zawartość potasu. Zawartość glukozy może być niewskazana u osób dorosłych chorujących na cukrzycę (podobnie jak substancje słodzące). Warto więc najpierw sprawdzić w ulotce dołączonej do opakowania, komu zaleca się a komu nie ich spożycie. Z kolei u osób z nadciśnieniem wskazane mogą być elektrolity, gdzie zawartość sodu będzie nieco obniżona. Tym samym stosowanie ich będzie w pełni bezpieczne.
Tabletki musujące czy preparaty w formie proszku z elektrolitami?
Forma, w jakiej dostępne są preparaty elektrolitowe nie ma większego znaczenia. Zarówno tabletki musujące, jak i produkty w formie proszku, czy też preparaty w formie gotowych płynów pomagają odzyskać utraconą wodę. Najlepiej spożywać je zaraz po rozpuszczeniu. U osób, u których każdorazowe przyjęcie jakiegokolwiek płynu pobudza wymioty należy je podawać małymi porcjami, ale w sposób systematyczny. Bardzo często pomaga wcześniejsze schłodzenie płynu, gdyż ciepły może dodatkowo pobudzać wymioty.
W aptekach dostępne są też preparaty o różnych smakach (o smaku truskawkowym, pomarańczowym, cytrynowo-miętowym, itp). Możliwe jest zatem wybranie smaku najbardziej pasującego danej osobie. Ważne, aby stosować elektrolity zawsze podczas biegunki czy wymiotów, zwłaszcza, gdy jest to jedyne źródło pożywienia. Elektrolitów nie należy dosładzać - przyrządzone zgodnie z ulotką elektrolity stanowią gotowy do spożycia produkt o określonym składzie. Dzięki elektrolitom rekomendowanym przez WHO w postaci płynów nawadniających mamy pewność, że przyjmujemy produkt zapewniający nam zalecane ilości minerałów.
Jak przyrządzić domowe elektrolity?
Jeśli nie mamy możliwości udania się do apteki warto spróbować przygotować elektrolity samemu w domu. W tym celu do 1L wody dodajemy 2-3 łyżki miodu oraz 1/4 łyżeczki soli kuchennej. Woda (zwłaszcza wysokozmineralizowana) zawiera potas, sól kuchenna to źródło sodu, a miód dostarczy glukozy. W ramach polepszenia walorów smakowych można dodać nieco wyciśniętego soku z cytryny (kwas cytrynowy, czyli popularny regulator kwasowości).
O autorze
mgr farm. Mateusz Jabłoński
Absolwent Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego na kierunku farmacja. Od ponad 12 lat nieprzerwanie pracuje w aptece ogólnodostępnej. Od ponad 7 lat piastuje stanowiska kierownika apteki. W swojej pracy kieruje się przede wszystkim dobrem pacjenta, dlatego też stara się uzmysławiać pacjentom, jak ważna jest świadoma i przemyślana farmakoterapia.
Poza pracą w aptece współpracuje z kilkoma branżowymi serwisami farmaceutycznymi, m.in. mgr.farm, aptekarz.pl, receptura.pl, gdzie przygotowuje i publikuje artykuły o tematyce farmaceutycznej i prozdrowotnej.
W czasie wolnym ceni sobie możliwość przebywania z rodziną, a w wolnych chwilach grywa w squasha.
« wróć
