W okresie ciąży organizm kobiety ulega istotnym zmianom, również pod kątem zapotrzebowania na związki, takie jak witaminy czy minerały. Witaminy w ciąży są szczególnie ważne z racji tego, że potrzebuje ich zarówno mama, jak i rozwijający się w jej łonie płód. Dlatego też u kobiet ciężarnych zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na większość witamin i składników mineralnych. W kontekście witamin warto przyjrzeć się aktualnym wytycznym. Najbardziej wiarygodne są rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników.
Witaminy w ciąży - co mówią wytyczne położników dotyczące suplementacji u kobiet w ciąży?
Witaminy i minerały są niezbędne dla organizmu, aby mógł on normalnie funkcjonować i zdrowo się rozwijać. W okresie ciąży witaminy są dodatkowo niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka. Bez nich płód rozwija się gorzej i wolniej. Co więcej - braki, zwłaszcza długie i duże mogą prowadzić do zaburzeń w przebiegu ciąży, włącznie z jej przedwczesnym zakończeniem. Co prawda zbilansowana dieta powinna dostarczyć większość niezbędnych dla rozwoju dziecka składników, niemniej jednak procesy obróbki termicznej, niektóre diety, a także sytuacje związane z chorobami przewodu pokarmowego sprawiają, że w organizmie matki (a tym samym w organizmie dziecka) mogą pojawić się niedobory konkretnych witamin.
Jak informuje Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników szczególną uwagę należy zwrócić na te składniki, na które w ciąży zapotrzebowanie wyraźnie się zwiększa. Są to przede wszystkim: żelazo, kwas foliowy, kwasy tłuszczowe omega-3 (kwasy DHA), witamina D i jod.
Zapotrzebowanie organizmu kobiety na żelazo
Żelazo to minerał niezwykle ważny dla funkcjonowania układu krwiotwórczego. To istotny element hemoglobiny, która w organizmie odpowiada za transport tlenu we krwi. Niedobór żelaza może przyczyniać się do zwiększenia ryzyka anemii (niedokrwistości), zarówno u matki jak i u dziecka. W wyniku niedoboru żelaza może też dochodzić do przedwczesnego porodu i niepożądanych poronień. Brak żelaza wiąże się także z rosnącym ryzykiem niskiej masy urodzeniowej dziecka.
Zapotrzebowanie organizmu na żelazo znacząco wzrasta w drugim trymestrze ciąży. Również w III trymestrze ciąży organizm potrzebuje większą ilość tego pierwiastka. Konieczność dodatkowej suplementacji żelaza stwierdza zwykle lekarz, po oznaczeniu stężenia ferrytyny we krwi. Stężenie ferrytyny jest niejako odzwierciedleniem zawartości żelaza w organizmie. Przyjmowanie żelaza jest zwykle zalecane kobietom, u których przed zajściem w ciążę występowały obfite miesiączki.
Kwas foliowy w ciąży jest niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu - zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży
Kwas foliowy (inaczej witamina B9) to związek szczególnie ważny z punktu widzenia niezakłóconego rozwoju dziecka w łonie matki. Wynika to z faktu, że kwas foliowy bierze udział w syntezie DNA i RNA, a także (a nawet przede wszystkim) bierze udział w rozwoju cewy nerwowej płodu, będącej niejako zalążkiem układu nerwowego. W związku z tym niedobór kwasu foliowego zwiększa ryzyko pojawienia się wad cewy nerwowej. W wyniku wystąpienia wad cewy nerwowej mogą pojawić się deformacje i obumarcie płodu, a także poronienie.
Suplementacja kwasu foliowego wskazana jest nie tylko kobietom ciężarnym, ale też u kobiet planujących ciążę. Przyjmowanie kwasu foliowego powinno rozpocząć się jeszcze przed planowaną ciążą w dawce 0,4 mg dobę. Jeśli jednak wiadomość o ciąży przyszła nagle przyjmowanie kwasu foliowego należy rozpocząć jak najszybciej, gdyż tworzenie i zamykanie się cewy nerwowej następuje w pierwszych tygodniach ciąży. Do 12 tygodnia ciąży (przed 12 tygodniem ciąży) zaleca się przyjmowanie od 0,4 mg do 0,8 mg dobę kwasu foliowego, zaś po 12 tygodniu ciąży - od 0,6 mg do 0,8 mg dobę.
Kwas DHA w ciąży, czyli kwasy omega 3 w czasie ciąży
Kwas DHA to inaczej kwas dokozaheksaenowy. Należy on do grupy kwasów tłuszczowych omega 3. Są to niezbędne składniki mineralne, bez których prawidłowy rozwój płodu może być znacząco utrudniony. Dlaczego? Wynika to z tego, że kwasy DHA są ważnym elementem budulcowym komórek układu nerwowego. Jego obecność jest niezbędna do prawidłowego rozwoju intelektualnego i psychomotorycznego dziecka. Kwasy omega 3, w tym kwas DHA zmniejszają też ryzyko porodu przedwczesnego, dlatego też są szczególnie rekomendowane dla kobiet obciążonych ryzykiem porodu przedwczesnego.
Suplementację DHA w ciąży zaleca się zwłaszcza w III trymestrze ciąży, gdyż to wtedy zapotrzebowanie na te związki znacząco rośnie. Prawidłowa dieta gwarantująca odpowiednią ilość tego związku musi opierać się na dużej liczbie ryb morskich. Jednak z uwagi na kumulację niebezpiecznych metali ciężkich konieczność suplementacji u kobiet ciężarnych kwasu DHA wprowadza się przynajmniej od 20 tygodnia ciąży. Dawka? Preferowane jest 200 mg DHA na dobę. Suplementację kwasów DHA zaleca się także podczas karmienia piersią, w okresie laktacji.
Witamina D dla kobiet w ciąży - czy warto suplementować?
Niezbędne witaminy dla kobiet w czasie ciąży opisuje cyklicznie PTGiP w wydawanych przez siebie rekomendacjach. Obecność witaminy D jest tam stała i powtarzalna, a to dlatego, że w ciąży występuje zwiększone zapotrzebowanie na ten związek. Tym bardziej, że Polska leży w takim klimacie, że ilość słonecznych dni zimą jest zbyt mała, aby organizm mógł wytworzyć w skórze niezbędną ilość witaminy D.
Witamina D w ciąży bierze udział zarówno w regulacji stężenia wapnia i fosforu w organizmie (jest niezbędna do prawidłowego rozwoju kości), ale też wpływa na odporność organizmu (zarówno matki, jak i dziecka). Niedobory witaminy D to jeden z dodatkowych czynników ryzyka zwiększonej zapadalności na infekcje w okresie ciąży. Niedobór witaminy D3 może przyczyniać się do wystąpienia stanu przedrzucawkowego. Co więcej - witamina D korzystnie wpływa na przebieg ciąży - jej niedobór może utrudniać donoszenie ciąży. Dlatego warto suplementować ten związek, również u kobiet karmiących piersią. Wytyczne zapotrzebowania wskazują na konieczność przyjmowania dziennie 2.000 jednostek witaminy przez kobiety będące w ciąży, o prawidłowym BMI. W sytuacji, gdy BMI jest podwyższone wskazana może być konieczność przyjmowania większej dawki.
Niedobór jodu w ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia przedwczesnego porodu i niedoczynności tarczycy
W ciąży zapotrzebowanie na jod, podobnie jak na inne, wymienione wyżej składniki odżywcze zwiększa się. Jod jest istotnym elementem do prawidłowego rozwoju układu nerwowego. Jednak główną jego funkcją jest udział w pracy tarczycy. Niedobór jodu wiąże się często z niedoczynnością tarczycy, co nie jest wskazane u nowo narodzonego dziecka, jak i u kobiet w ciąży. Dodatkowo brak jodu w organizmie matki może zwiększać ryzyko porodu przedwczesnego i ryzyko poronienia.
Suplementację jodu rekomenduje się zwłaszcza kobietom o zwiększonym ryzyku poronień i przedwczesnego porodu. W Unii Europejskiej zaleca się przyjmowanie 200 mikrogram jodu na dobę, gdyż podaż go w diecie, jak pokazują wyniki badań nie zawsze zapewnia optymalną jego ilość w organizmie kobiety, a tym samym dziecka.
Witaminy dla kobiet w ciąży, czyli jakie suplementy diety wybrać?
Wybierając suplement diety dla kobiety w ciąży warto przede wszystkim sprawdzić, czy posiada wymienione w tym artykule substancje, a zwłaszcza: kwas foliowy, żelazo, kwasy DHA, jod i witaminę D. Witaminy dla kobiet w ciąży mogą zawierać także inne składniki. Niektóre witaminy i niektóre składniki obecne w suplementach diety dla kobiet w ciąży to chociażby witamina E czy też witamina B6. Nie są one przeciwwskazane w czasie ciąży, a suplement diety je zawierający również jest dobrym rozwiązaniem. Podobnie jak witamina C, która wzmacnia naczynia krwionośne i wspomaga organizm w okresie przeziębieniowym.
Tym, na co warto uważać jest ostrożna suplementacja witaminą A. Co prawda jest ona niezbędna do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania narządu wzroku, niemniej jednak w nadmiarze może być dla płodu wysoce niebezpieczna. Należy też pamiętać, że przyjmując w ciąży leki przeciwpadaczkowe konieczna może być dodatkowa podaż witaminy K w ostatnim trymestrze.
W czasie ciąży, w celu ochrony przez przedwczesnym porodem lekarz może zlecić stosowanie leków na receptę, zawierających składniki hormonalne. Zrobi to w momencie, kiedy wyniki badań lub stan kobiety będą wskazywały na taką konieczność. Jeśli jednak nie ma takiej potrzeby - warto suplementować witaminy wymienione wcześniej.
O autorze
mgr farm. Mateusz Jabłoński
Absolwent Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego na kierunku farmacja. Od ponad 12 lat nieprzerwanie pracuje w aptece ogólnodostępnej. Od ponad 7 lat piastuje stanowiska kierownika apteki. W swojej pracy kieruje się przede wszystkim dobrem pacjenta, dlatego też stara się uzmysławiać pacjentom, jak ważna jest świadoma i przemyślana farmakoterapia.
Poza pracą w aptece współpracuje z kilkoma branżowymi serwisami farmaceutycznymi, m.in. mgr.farm, aptekarz.pl, receptura.pl, gdzie przygotowuje i publikuje artykuły o tematyce farmaceutycznej i prozdrowotnej.
W czasie wolnym ceni sobie możliwość przebywania z rodziną, a w wolnych chwilach grywa w squasha.
« wróć
