Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) to roślina o długiej historii zastosowań w ziołolecznictwie. Współczesne badania potwierdzają, że stanowi źródło licznych substancji biologicznie czynnych, które mogą wspierać pracę układu moczowego, metabolizm oraz kondycję skóry i włosów. W aptekach występuje w formie naparów, soków, ekstraktów, kapsułek i preparatów złożonych. Poniżej wyjaśniamy, z czego wynika jej działanie i jak skład chemiczny przekłada się na efekty fizjologiczne.
Skład chemiczny pokrzywy
Za aktywność farmakologiczną pokrzywy odpowiada wieloskładnikowy profil fitochemiczny. Najważniejsze grupy związków to:
- Flawonoidy (m.in. kwercetyna, kemferol, rutyna) – wykazują działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, stabilizują naczynia włosowate i wspierają neutralizację wolnych rodników.
- Kwasy fenolowe (kawowy, ferulowy, p-hydroksybenzoesowy) oraz garbniki – wpływają ściągająco i przeciwzapalnie na błony śluzowe oraz skórę.
- Chlorofil i pochodne porfiryn – wspomagają procesy regeneracyjne skóry, działają przeciwutleniająco.
- Fitosterole (β-sitosterol i inne) – mogą modulować odpowiedź zapalną oraz wspierać metabolizm lipidów.
- Składniki mineralne: żelazo, krzem, wapń, magnez, potas, cynk – biorą udział w krwiotworzeniu, mineralizacji tkanek i pracy enzymów.
- Witaminy: witamina C, witamina K, witamina A (prowitamina), witaminy z grupy B – wspierają odporność, gospodarkę krzepnięcia i funkcje metaboliczne.
- Kwasy organiczne (mlekowy, mrówkowy – obecny głównie w świeżych włoskach parzących), histamina, acetylocholina – odpowiadają za miejscowe działanie drażniące świeżej rośliny oraz mogą modulować mikrokrążenie.
Synergia tych związków przekłada się na obserwowane efekty: działanie moczopędne (wspomaganie wydalania wody i metabolitów), przeciwzapalne, antyoksydacyjne oraz potencjalne wsparcie procesów krwiotwórczych. W standaryzowanych ekstraktach aptecznych stężenie wybranych grup związków jest kontrolowane, co ułatwia przewidywalne działanie i bezpieczniejsze dawkowanie.
Sprawdź koniecznie nasze preparaty na infekcję dróg moczowych
Właściwości i działanie lecznicze pokrzywy
Pokrzywa jest jednym z najlepiej przebadanych surowców roślinnych stosowanych w fitoterapii. Jej szerokie spektrum działania wynika z obecności wielu aktywnych związków chemicznych. Współczesna farmakologia potwierdza liczne efekty prozdrowotne pokrzywy, które obejmują:
- Działanie moczopędne – pokrzywa zwiększa wydalanie moczu, wspomagając oczyszczanie organizmu z toksyn i produktów przemiany materii. Z tego powodu znajduje zastosowanie w terapii pomocniczej przy infekcjach dróg moczowych i kamicy nerkowej.
- Działanie przeciwzapalne – ekstrakty z liści pokrzywy hamują aktywność enzymów prozapalnych (COX i LOX) oraz syntezę cytokin. Efekt ten znajduje zastosowanie w łagodzeniu stanów zapalnych stawów, mięśni i skóry.
- Wpływ na układ krwiotwórczy – dzięki obecności żelaza, kwasu foliowego i witaminy C, pokrzywa wspiera proces erytropoezy (wytwarzania czerwonych krwinek). Często stosowana jest jako naturalny środek wspomagający terapię anemii.
- Działanie metaboliczne – badania sugerują, że związki obecne w pokrzywie mogą wspierać metabolizm węglowodanów i tłuszczów, co przekłada się na korzystny wpływ na poziom glukozy i cholesterolu we krwi.
- Działanie dermatologiczne i kosmetyczne – ekstrakt z pokrzywy reguluje wydzielanie sebum, wzmacnia cebulki włosowe i działa tonizująco na skórę. Jest częstym składnikiem szamponów i lotionów do włosów z tendencją do przetłuszczania się.
Pokrzywa wykazuje również właściwości immunomodulujące – może wspierać naturalne mechanizmy odpornościowe organizmu. Włączenie jej do diety w formie naparu lub preparatów ziołowych sprzyja ogólnej regeneracji i lepszemu samopoczuciu.
Przeczytaj także: Melisa lekarska – działanie, uspokojenie i zdrowy sen
Zastosowanie pokrzywy w lecznictwie
Współczesne zastosowanie pokrzywy opiera się zarówno na tradycji zielarskiej, jak i danych klinicznych. Wykorzystuje się ją jako środek wspomagający w wielu dolegliwościach przewlekłych i sezonowych. Oto najczęstsze wskazania:
- Infekcje i stany zapalne dróg moczowych – dzięki właściwościom diuretycznym pokrzywa pomaga w wypłukiwaniu bakterii i ogranicza ryzyko nawrotów zakażeń.
- Niedokrwistość z niedoboru żelaza – wspiera produkcję hemoglobiny i poprawia wchłanianie żelaza niehemowego.
- Reumatyzm i dna moczanowa – ułatwia wydalanie kwasu moczowego i łagodzi bóle stawowe o podłożu zapalnym.
- Wspomaganie detoksykacji organizmu – pobudza metabolizm, wspiera pracę wątroby i nerek, zwiększając usuwanie zbędnych produktów przemiany materii.
- Wypadanie włosów i łojotok – stosowana zewnętrznie jako składnik płukanek i masek wzmacniających cebulki włosowe.
W aptekach dostępne są różnorodne formy preparatów z pokrzywy – od herbatek ziołowych i ekstraktów w płynie po kapsułki i tabletki standaryzowane na zawartość flawonoidów lub krzemionki. Pokrzywa wchodzi także w skład wielu mieszanek ziołowych wspierających oczyszczanie organizmu, pracę nerek i kondycję skóry.
Przeczytaj także: Regeneracja chrząstki stawowej - na czym polega i jak ją wspierać?
Pokrzywa a gospodarka hormonalna i cukrowa
Coraz więcej badań wskazuje, że pokrzywa może wpływać korzystnie na gospodarkę hormonalną i wrażliwość insulinową. Zawarte w niej fitosterole i lignany mogą modulować poziom hormonów płciowych, wspierając równowagę endokrynologiczną u kobiet i mężczyzn.
U kobiet ekstrakty z pokrzywy są stosowane wspomagająco w okresie menopauzy oraz w nieregularnych cyklach miesiączkowych. U mężczyzn obserwuje się pozytywny wpływ na funkcjonowanie gruczołu krokowego – pokrzywa wchodzi w skład wielu preparatów stosowanych pomocniczo w łagodnym przeroście prostaty (BPH). Mechanizm ten może być związany z hamowaniem aktywności enzymu 5α-reduktazy, przekształcającego testosteron w dihydrotestosteron (DHT).
Ponadto, liczne prace naukowe wskazują na potencjalne działanie hipoglikemiczne pokrzywy. Ekstrakty wodno-alkoholowe mogą poprawiać tolerancję glukozy i wrażliwość tkanek na insulinę, co czyni z niej cenne uzupełnienie terapii wspomagających u osób z insulinoopornością lub stanem przedcukrzycowym.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Pomimo licznych korzyści zdrowotnych, pokrzywa – jak każda substancja biologicznie czynna – wymaga odpowiedzialnego stosowania. Nie zaleca się przyjmowania dużych dawek preparatów z pokrzywy bez konsultacji z lekarzem, zwłaszcza u osób z chorobami przewlekłymi lub stosujących inne leki.
- Choroby nerek i serca – ze względu na działanie moczopędne, pokrzywa może nasilać wydalanie elektrolitów i wody. U osób z niewydolnością nerek lub serca nadmierne działanie diuretyczne może prowadzić do zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej.
- Stosowanie leków moczopędnych i przeciwzakrzepowych – pokrzywa może nasilać ich działanie lub wpływać na metabolizm farmaceutyków w wątrobie. Dotyczy to zwłaszcza warfaryny, diuretyków tiazydowych i leków hipotensyjnych.
- Ciąża i okres karmienia piersią – stosowanie dużych dawek pokrzywy nie jest zalecane ze względu na możliwy wpływ na napięcie mięśni gładkich macicy i skład mleka kobiecego.
- Alergie i nadwrażliwość – u osób uczulonych kontakt ze świeżą pokrzywą może wywoływać reakcje skórne; rzadziej obserwuje się nietolerancję na preparaty doustne.
W przypadku długotrwałego stosowania preparatów z pokrzywy, szczególnie u pacjentów przyjmujących leki przewlekle, zaleca się okresowe kontrole laboratoryjne – morfologię, poziom elektrolitów oraz parametry nerkowe (mocznik, kreatynina). Warto również zachować ostrożność przy łączeniu pokrzywy z silnymi środkami przeciwzapalnymi lub innymi produktami o działaniu diuretycznym.
Jak stosować pokrzywę – dawkowanie i praktyczne wskazówki
Pokrzywę można stosować zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Forma preparatu zależy od celu kuracji i indywidualnych preferencji. Najpopularniejsze sposoby użycia to:
- Napar – 1–2 łyżki suszu z liści pokrzywy zalewa się szklanką wrzącej wody, pozostawia pod przykryciem przez 10–15 minut, następnie przecedza. Zaleca się picie 1–2 razy dziennie, najlepiej po posiłku.
- Sok z pokrzywy – łyżka stołowa świeżego soku raz lub dwa razy dziennie. Preparaty apteczne często są standaryzowane na zawartość chlorofilu i żelaza.
- Ekstrakty i kapsułki – dostępne w aptekach standaryzowane preparaty o kontrolowanej zawartości substancji czynnych. Dawkowanie według zaleceń producenta lub lekarza, najczęściej 1–2 kapsułki dziennie.
- Zastosowanie zewnętrzne – napar lub gotowe płukanki z pokrzywy do pielęgnacji skóry głowy i włosów, stosowane 2–3 razy w tygodniu.
Dla uzyskania efektu oczyszczającego lub wspierającego układ krwionośny zaleca się stosowanie pokrzywy w cyklach 2–3 tygodniowych, z kilkudniową przerwą pomiędzy kuracjami. Kuracje długoterminowe należy prowadzić pod nadzorem specjalisty.
Źródła
mgr farm. Edyta Sukiennik
