Posiadanie potomstwa jest marzeniem wielu par. Mimo rozwoju medycyny, niepłodność bywa częstym problemem, który dotyka partnerów obu płci. Diagnostykę płodności przeprowadza się u osób, które przez określony czas bezskutecznie starają się o poczęcie dziecka. W diagnozowaniu niepłodności męskiej wykorzystuje się m.in. badania biochemiczne, uzupełniające i testy domowe.
Co warto wiedzieć o metodach diagnostyki męskiej niepłodności? Sprawdź!
Badanie nasienia - co warto wiedzieć?
Badanie nasienia (seminogram, spermiogram) jest podstawowym badaniem pozwalającym ocenić męską płodność. Nasieniem określa się lepką, białawą ciecz, w której zawarte są m.in. plemniki i inne produkty wspomagające proces zapłodnienia. Plemniki poruszają się w odpowiedni sposób, co umożliwia im wędrówkę w jamie macicy i pozwala zapłodnić komórkę jajową.
Prawidłowo zbudowany plemnik posiada główkę z akrosomem, szyjkę, wstawkę z mitochondriami oraz witkę. W nasieniu osoby zdrowej część gamet bywa niezdolna do zapłodnienia z uwagi na swoją budowę. Jeżeli pozostałe gamety charakteryzują się prawidłową budową, stan ten nie wpływa na płodność mężczyzny i określa się go stanem fizjologicznym.
Głównym badaniem pozwalającym na ustalenie przyczyn męskiej niepłodności jest analiza nasienia. Analiza makroskopowa pozwala określić objętość ejakulatu, pH, jego kolor, zapach oraz wygląd i czas upłynnienia. Na analizę mikroskopową składa się morfologia plemników (odsetek gamet o całkowicie prawidłowej budowie) i aglutynacja. Określana jest także liczba plemników, ruchliwość plemników i żywotność plemników.
Niepłodność męska - jakie mogą być jej przyczyny?
Należy wiedzieć, że niepłodność u mężczyzn wynikać może zarówno z przyczyn genetycznych, jak i nabytych. Jakość plemników jest uzależniona od prowadzonego stylu życia czy wypracowanych nawyków żywieniowych. Palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, stres, otyłość, zbyt obcisła bielizna czy brak aktywności fizycznej mogą przyczyniać się do problemów z poczęciem dziecka. Ponadto do przyczyn problemów z płodnością u mężczyzn zalicza się też stosowanie niektórych leków oraz nieleczone, przewlekłe stany infekcyjne organizmu.
Innymi przyczynami problemów z płodnością u mężczyzn mogą być:
- choroby układu krążenia,
- cukrzyca,
- choroby wątroby,
- przewlekłe zapalenie nerek,
- choroby jąder, w tym urazy jąder czy skręt jąder,
- zaburzenia w rozwoju plemników,
- infekcje i stany zapalne narządów płciowych,
- późny wiek starania się o potomstwo,
- złe warunki pracy,
- żylaki powrózka nasiennego,
- radioterapia czy chemioterapia stosowana przy leczeniu chorób nowotworowych,
- zaburzenia hormonalne,
- niedoczynność przysadki mózgowej,
- niedrożność dróg wyprowadzających nasienie,
- wsteczny wytrysk,
- zaburzenia erekcji.
Przyczyną problemów z płodnością mogą być także czynniki środowiskowe, w tym m.in. pestycydy, organiczne środki chemiczne, metale ciężkie (np. ołów, kadm) i inne.
Jak powinno wyglądać przygotowanie do badania nasienia?
Przed badaniem nasienia, mężczyzna powinien zachować abstynencję seksualną na okres od 3 do 5 dni. Zaprzestanie aktywności seksualnej jest bardzo ważne w celu prawidłowej oceny ejakulatu. Brak wstrzemięźliwości w tym czasie może powodować, że koncentracja plemników w danej próbce zostanie obniżona. Do 5 dni przed badaniem należy powstrzymać się też od spożycia alkoholu. Ponadto trzeba poinformować lekarza o przyjmowanych lekach i obecnych chorobach oraz chorobach przebytych w ciągu ostatnich 3 miesięcy.
Nasienie przekazuje się do badania w sterylnych pojemnikach. Materiał można pobrać w domu drogą masturbacji i w ciągu godziny dostarczyć go do laboratorium. Najczęściej zaleca się jednak, aby uzyskanie materiału miało miejsce już w klinice leczenia niepłodności, ponieważ od warunków przechowywania nasienia zależy wiarygodność badań.
Mężczyzna otrzymuje sterylny pojemnik na próbkę. Następnie udaje się do specjalnie przygotowanego pomieszczenia, w którym pobiera materiał (również na drodze masturbacji), a następnie oddaje próbkę do badania.
Testy na płodność dostępne w aptece
Na rynku znajdziemy testy diagnostyczne dla mężczyzn przeznaczone do użytku domowego. Domowy test płodności to dyskretne narzędzie badania płodności, które często bywa pierwszym etapem diagnostyki. Przyjmuje się, że o niepłodności jednego z partnerów można mówić w sytuacji, gdy do zapłodnienia nie dochodzi przez rok od rozpoczęcia starań.
Testy diagnostyczne przeznaczone dla mężczyzn określają stężenie plemników w nasieniu. Należy ich używać zgodnie z instrukcją dołączoną do opakowania. Test płodności wykonany w domu najczęściej polega na pobraniu próbki do specjalnego pojemniczka, wstrząśnięciu próbki zamkniętej w opakowaniu i odstawieniu jej na określony w instrukcji czas, aż do upłynnienia ejakulatu. Następnie próbkę nanosi się na płytkę testową i dodaje się specjalny preparat barwiący.
Należy pamiętać, że wynik badania może być ograniczony ryzykiem błędu. Jeżeli mamy problem z poczęciem dziecka, warto poddać się kolejnym badaniom diagnostycznym pod okiem specjalisty.
Podstawowe i rozszerzone badanie nasienia
Jak już wiemy, badanie nasienia jest podstawowym badaniem pozwalającym określić płodność mężczyzn. Badania nasienia możemy podzielić na podstawowe i rozszerzone.
- Podstawowe badanie nasienia - to podstawa diagnostyki niepłodności. Takie badanie pozwala ocenić jakość, aktywność i liczbę plemników. Analizie podlegają ogólne parametry nasienia, w tym m.in. lepkość ejakulatu, jego objętość czy czas upłynnienia, a także pH, całkowita liczba plemników, odsetek żywych i ruchomych plemników czy ilość plemników w 1 ml ejakulatu.
- Rozszerzone badanie nasienia - pozwala ocenić budowę plemników i określić proporcje pomiędzy plemnikami zbudowanymi prawidłowo oraz tymi, u których dostrzeżono uszkodzenia strukturalne. Wadami budowy plemników są najczęściej uszkodzenia główki, nieprawidłowości w obrębie witki i wstawki.
Uważa się, że takie badania powinien wykonać każdy mężczyzna po zabiegu wazektomii (aby potwierdzić skuteczność wykonanego zabiegu) oraz każdy mężczyzna, który jest w trakcie diagnostyki w kierunku niepłodności lub w trakcie leczenia. Badanie nasienia zaleca się wykonać także przed rozpoczęciem procedury in vitro.
Dzięki uzyskanym wynikom lekarz może zdiagnozować potencjalne problemy, określić szanse pacjenta na poczęcie potomstwa drogą naturalną i poszukać najskuteczniejszej ścieżki postępowania medycznego. Lekarz może też zlecić dodatkowe badania w zależności od potrzeb diagnostycznych.
Badanie metodą MSOME - na czym polega?
Jest to badanie pozwalające na ocenę morfologii ruchliwych plemników. Wykonuje się je pod bardzo dużym powiększeniem mikroskopowym, co umożliwia wykrycie zmian, które bywają niewykrywalne podczas standardowego badania nasienia. Technika ta pozwala na ustalenie, jaki odsetek plemników ma prawidłową budowę. Nie jest to jednak badanie rutynowe. Można je wykonać tylko w specjalistycznych klinikach. Jak dotąd nie została ustalona standardowa norma dla MSOME przez Światową Organizację Zdrowia.
Badanie USG - badanie płodności u mężczyzn
Lekarz może zalecić badania USG jąder i moszny. Pozwala to na ocenę budowy i unaczynienia najądrzy, jąder i powrózka nasiennego. Badanie ultrasonograficzne jest pomocne również w celu diagnozowania zmian patologicznych w obrębie narządów w tym torbieli, guzów czy żylaków. Najczęściej wykonuje się je po przebytych urazach, podejrzeniach występowania zmian chorobowych czy przepukliny pachwinowej oraz w trakcie monitorowania efektów leczenia pacjenta.
Test SCD i test HBA - co warto wiedzieć?
Badaniami uzupełniającymi w diagnostyce męskiej niepłodności są również testy SCD i HBA. Pierwszy z nich pozwala wykryć zwiększoną fragmentację materiału genetycznego w plemnikach, drugi natomiast pozwala stwierdzić, jaki odsetek plemników ma zdolność do zapłodnienia komórki jajowej.
Badanie nasienia na NFZ?
Wiele osób z pewnością zastanawia się, ile kosztuje badanie nasienia. Badania te nie należą do najtańszych. Obecnie jednak w ramach NFZ badanie nasienia może wykonać mężczyzna pełnoletni, który przez 12 miesięcy bezskutecznie stara się o potomstwo z partnerką mającą poniżej 35 lat lub osoba, która stara się o dziecko przez okres 6 miesięcy z partnerką w wieku powyżej 35 lat.
Testy można wykonać w poradniach specjalistycznych, w tym m.in. w poradni położniczo-ginekologicznej, urologicznej, endokrynologicznej, w poradni planowania rodziny i rozrodczości czy w medycznym laboratorium diagnostycznym wpisanym do ewidencji Krajowej Rady Diagnostów.
Podsumowanie
Problem niepłodności dotyka wielu par. Przyczyny zaburzeń płodności u mężczyzn mogą mieć różne podstawy, od genetycznych, przez środowiskowe, zdrowotne, aż po te związane ze stylem życia. Płodność mężczyzny można zbadać dzięki dostępnym w aptekach domowym testom. To dyskretna metoda służąca do wstępnej diagnostyki niepłodności. Wynik badania nasienia obarczony jest jednak pewnym błędem. Jeżeli nie dochodzi do zapłodnienia przez rok od rozpoczęcia starania się o dziecko, najlepiej zgłosić się do lekarza, który zleci wykonanie dodatkowych badań, postawi diagnozę i wdroży leczenie!
O autorze
mgr farm. Edyta Sukiennik
Absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Łodzi na kierunku farmacji. Posiada I-stopień specjalizacji aptecznej. Farmaceutka z powołania. Od 25 lat związana czynnie z zawodem farmaceuty. A od ponad 22 lat piastuje funkcje kierownika. Swoją pierwszą aptekę otworzyła w 2004 roku. W kolejnych latach tworzyła kolejne placówki wychodząc naprzeciw potrzebom rynku. Od początku kierowała się podstawowymi wartościami którymi są: szacunek, uczciwość, odpowiedzialność dla dobra i zdrowia pacjenta. Empatia, cierpliwość i wyrozumiałość to jej podstawowe cechy osobowości.
W wolnym czasie podróżuje. Uwielbia poznawać nowe miejsca, poznawać ludzi i ich obyczaje.
« wróć
