Choroby zapalne to częsta przypadłość wśród rosnącej liczby osób. Bez wątpienia jedną z najczęściej występujących jednostek chorobowych jest reumatoidalne zapalenie stawów (RZS). Na reumatoidalne zapalenie stawów choruje niecały 1% polskiego społeczeństwa. Osoby z reumatoidalnym zapaleniem stawów doświadczają wielu nieprzyjemnych objawów, a sam przebieg choroby często stwarza wiele problemów. Jakie są przyczyny choroby i jak wyglądają objawy i leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów? Czy RZS to jedyna choroba zapalna stawów?
Zapalenie stawów może mieć różne oblicza - rodzaje zapalenia stawów
Zapalenie stawów to grupa chorób, w przebiegu których dochodzi do powstania stanu zapalnego chrząstki stawowej. W efekcie niesłabnącego stanu zapalnego pojawiają się uciążliwe objawy w obrębie stawów, wśród których prym wiedzie bolesność i ograniczenie ich ruchomości. Szczególnie w odniesieniu do ograniczenia ruchomości stawów pacjenci odbierają ten objaw jak jeden z najtrudniejszych i najbardziej utrudniających normalne funkcjonowanie. Biorąc pod uwagę rozpowszechnienie poszczególnych chorób wyróżnia się przede wszystkim:
- reumatoidalne zapalenie stawów (choroba RZS)
- choroba zwyrodnieniowa stawów
- młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów
- septyczne zapalenie stawów (czyli infekcyjne zapalenie stawów)
- łuszczycowe zapalenie stawów
- toczeń rumieniowaty układowy
- reaktywne zapalenie stawów (też zapalenie przyczepów ścięgnistych)
- dna moczanowa
- zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (często problem ze stawami w obrębie kręgosłupa obserwuje się także u osób chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego).
Reumatoidalne zapalenie stawów przyczyny
Choroby reumatyczne związane są bezpośrednio z zapaleniem stawów. W reumatoidalnym zapaleniu stawów dochodzi do rozwoju stanu zapalnego chrząstki stawowej. Błona maziowa w obrębie stawu daje odpowiedź zapalną, w wyniku błędnego rozpoznawania swoich tkanek jako wrogich. W wyniku tego procesu stan zapalny obejmuje poszczególne składowe stawu (m.in. chrząstkę stawową, torebkę stawową, itp.). W efekcie tych zmian rozwijają się określone objawy, o których powiemy nieco później.
Reumatoidalne zapalenie stawów nie ma jednej, powtarzającej się przyczyny. Przyczyny choroby są różne i u każdego mogą być inne. Niemniej jednak rozpoznanie reumatoidalnego zapalenia stawów ma miejsce zdecydowanie częściej u osób, w rodzinie których choroba występowała. A zatem czynniki genetyczne odgrywają znaczącą rolę w inicjacji choroby - dziedziczenie zwiększa ryzyko zachorowania i uznawane jest nierzadko za główną etiopatogenezę reumatoidalnego zapalenia stawów. Do uszkodzenia stawów w wyniku RZS może dojść też znacznie częściej u osób z defektami układu odpornościowego. Wówczas organizm błędnie rozpoznaje swoje tkanki jako potencjalne zagrożenie i kieruje w ich stronę odpowiedź zapalną celem ich eliminacji.
Inne czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów to także: płeć (kobiety chorują 3x częściej), przebyte infekcje wirusowe lub bakteryjne w przeszłości, czynniki środowiskowe, takie jak palenie tytoniu oraz stres (zwłaszcza silny i nagły).
Objawy reumatoidalnego zapalenia stawów
Zapalenie stawów objawy może dawać różne, bez wątpienia są one jednak nieprzyjemne i uciążliwe. Reumatoidalne zapalenie stawów przede wszystkim wiąże się z dolegliwościami bólowymi. Pierwsze objawy pojawiają zwykle pomiędzy 30 a 50 rokiem życia u kobiet. Początkowe objawy RZS mogą być niespecyficzne i nierzadko niełączone z tą jednostką chorobową. Mogą pojawić się stany podgorączkowe, zmęczenie i osłabienie. Dolegliwości bólowe, czyli ból stawów są jednak charakterystyczne dla każdego przebiegu RZS.
Inne objawy schorzenia, będącego co do zasady symetrycznym zapaleniem stawów to utrudniająca normalne funkcjonowanie sztywność stawów (pojawiająca się zwykle rano, po okresie nieruchomości stawów w trakcie nocy). Ograniczenia ruchomości stawów są bardzo uciążliwe, a brak odpowiedniej terapii tylko potęguje tego typu problemy. Stan zapalny, który atakuje chore stawy (stawy łokciowe, nadgarstka, palców, stawy skokowe) wywołuje także obrzęk w obrębie zajętych stawów, co również utrudnia ruchomość stawów. Stawy są bardziej wrażliwe na dotyk i ból, a postęp choroby często powoduje powiększenie węzłów chłonnych i pojawianie się tzw. guzków reumatoidalnych. Guzki reumatoidalne powstają w wyniku przewlekłego stanu zapalnego i obrzęku stawów. Guzki reumatoidalne (bezbolesne guzki podskórne) zalicza się już do zaawansowanych zmian w przebiegu choroby.
Leczenie reumatoidalne zapalenie stawów
Na wstępie należy wspomnieć, że całkowite wyleczenie RZS nie jest praktycznie możliwe. Głównym celem terapii (zarówno farmakologicznej, jak i niefarmakologicznej) jest maksymalna redukcja objawów i usprawnienie funkcjonowania stawów. W leczeniu RZS wykorzystuje się różne metody. Farmakoterapia reumatoidalnego zapalenia stawów obejmuje przede wszystkim leki modyfikujące przebieg choroby, zlecone przez lekarza reumatologa, które hamują niszczenie stawów. Najczęściej jest to metotreksat. Leki te dają czasami niepotrzebne skutki uboczne, ale są one zwykle krótkotrwałe. Ostatnie lata to także coraz częściej stosowane leki biologiczne. Wsparciem w efektywne leczenie RZS są także glikokortykosteroidy.
Lekami, które osoby z RZS mogą otrzymać z apteki bez konieczności posiadania recepty są leki przeciwbólowe, tzw. niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Są to chociażby ibuprofen, naproksen czy też diklofenak. Substancje te dostępne są zarówno w formie doustnej, jak i w postaci maści i żeli stosowanych miejscowo na skórę, w rejonach bezpośrednio dotkniętych zmianami chorobowymi. Preparaty z NLPZ łagodzą objawy choroby, ale nie leczą jej przyczyny. Ważne jest, aby odpowiednie leczenie wdrożyć maksymalnie szybko po rozpoznaniu reumatoidalnego zapalenia stawów - daje to wówczas szansę na szybsze opanowanie objawów i przejście choroby w stan remisji. Im dłuższy czas trwania zapalenia stawów tym dłużej musi trwać leczenie, aby uzyskać zadowalające efekty. Co więcej - w miarę postępu choroby dochodzi do zajęcia dużych stawów - głównie kończyn dolnych, co znacząco utrudnia zwyczajne funkcjonowanie.
Leczenie niefarmakologiczne - czy takie leczenie zapalenie stawów może również ograniczyć?
Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że reumatoidalne zapalenie stawów powinno się także leczyć metodami niefarmakologicznymi. Do tego typu praktyk leczenia zapalenia stawów, które również łagodzą objawy schorzenia zalicza się przede wszystkim wsparcie psychiczne, wystarczający odpoczynek oraz wprowadzenie umiarkowanej aktywności fizycznej. Odpowiednie ćwiczenia pozwalają utrzymać możliwości wykonywania pełnego zakresu ruchów przez zajęte chorobą stawy. Jest to bardzo ważne, gdyż brak ruchu w ich obrębie może znacząco przyczynić się do postępu choroby.
Nie bez znaczenia pozostaje także odpowiednia dieta. Ma ona 2 główne założenia. Po pierwsze powinna gwarantować odpowiednią wagę ciała - nadwaga może być tak samo niekorzystna na przebieg choroby jak niedowaga. Po drugie - powinna gwarantować podaż odpowiednich składników, przede wszystkim witaminy D i wapnia. Wynika to z faktu, że RZS sprzyja szybszemu rozwojowi osteoporozy. I choć zarówno ćwiczenia, jak i dieta nie gwarantują, że nastąpi całkowite ustąpienie objawów choroby, to znacząco pomagają w całym procesie leczenia.
Reumatoidalne zapalenie stawów objawy spoza samych stawów
Objawy zapalenia stawów to wbrew pozorom nie tylko dolegliwości bezpośrednio związane z samymi stawami. Okazuje się bowiem, że w przebiegu choroby może dochodzić do zmian patologicznych w innych narządach wewnętrznych. W przebiegu RZS może mieć miejsce chociażby zapalenie naczyń, a także niespecyficzne zapalenie spojówek. Osoby z problemami zapalenia stawów doświadczają także uciążliwe bóle kręgosłupa i ból mięśni. Pozastawowym objawem RZS może być także włóknienie płuc w przebiegu tej choroby.
Rozpoznanie i diagnostyka RZS
Diagnozę o rozpoznaniu RZS stawia lekarz po wywiadzie z pacjentem i opisaniem doskwierających objawów. Lekarz może jednak zlecić dodatkowe badania, aby potwierdzić diagnozę. W tym celu może zlecić chociażby testy serologiczne, które potwierdzają lub nie obecność czynnika reumatoidalnego. W związku ze stanem zapalnym we krwi obserwuje się nieprawidłowe wartości CRP (CRP to wskaźniki ostrej fazy, który obrazuje czy w organizmie toczy się jakaś infekcja bądź stan zapalny). Prawidłowe wartości CRP zwykle nie przekraczają wartości 5mg/l. W przebiegu choroby reumatoidalnej wartości te są podwyższone.
Pamiętaj - większe ryzyko zachorowania mają kobiety
Poza czynnikami genetycznymi istotny wpływ na ryzyko wystąpienia tej choroby ma płeć, o czym warto pamiętać. Przyjmuje się, że kobiety chorują 3x częściej na reumatoidalną chorobę stawów niż mężczyźni. Większa predyspozycja kobiet na RZS wynika przede wszystkim z różnic hormonalnych, które zdecydowanie bardziej przyczyniają się do hamowania układu immunologicznego u płci damskiej.
O autorze
mgr farm. Mateusz Jabłoński
Absolwent Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego na kierunku farmacja. Od ponad 12 lat nieprzerwanie pracuje w aptece ogólnodostępnej. Od ponad 7 lat piastuje stanowiska kierownika apteki. W swojej pracy kieruje się przede wszystkim dobrem pacjenta, dlatego też stara się uzmysławiać pacjentom, jak ważna jest świadoma i przemyślana farmakoterapia.
Poza pracą w aptece współpracuje z kilkoma branżowymi serwisami farmaceutycznymi, m.in. mgr.farm, aptekarz.pl, receptura.pl, gdzie przygotowuje i publikuje artykuły o tematyce farmaceutycznej i prozdrowotnej.
W czasie wolnym ceni sobie możliwość przebywania z rodziną, a w wolnych chwilach grywa w squasha.
« wróć
