Żelazo to bardzo ważny pierwiastek z punktu widzenia zdrowia i funkcjonowania organizmu. Coraz częściej dochodzi jednak do niedoboru żelaza w organizmie. Niedobory żelaza wpływają negatywnie na organizm, a w dłuższej perspektywie czasu mogą wywoływać niedokrwistość z niedoboru żelaza. Dlatego też nie należy lekceważyć niedoboru żelaza i od razu reagować na niski poziom żelaza w organizmie. Jakie są objawy niedoboru żelaza i skąd w ogóle bierze się niedobór żelaza? Czy niedobór żelaza objawy ma typowe, czy są też objawy nietypowe?
Jaka jest rola żelaza w organizmie?
Żelazo w organizmie znajduje się w kilku miejscach. Przede wszystkim krąży we krwi, stanowiąc źródło dla poszczególnych komórek organizmu. Największy magazyn żelaza w organizmie znajduje się w wątrobie, ale pierwiastek ten magazynowany jest także w szpiku kostnym i w śledzionie. Z zapasów żelaza organizm korzysta w momencie wystąpienia niedoboru żelaza.
Najważniejszą funkcją żelaza w organizmie jest jednak współtworzenie czerwonych krwinek i hemoglobiny. Hemoglobina to czerwony barwnik, będący najważniejszym elementem czerwonych krwinek. Żelazo wchodząc w skład hemoglobiny odpowiada przede wszystkim za wiązanie i transport tlenu w organizmie (żelazo jest niezbędne w prawidłowym transporcie tlenu we krwi). Niedobór żelaza prowadzi w pierwszej kolejności do spadku jego ilości właśnie w krwinkach czerwonych. Dopiero później wykorzystuje go organizm ze zgromadzonych zapasów żelaza w wątrobie. Jeśli jednak niedobór żelaza jest długotrwały aktualne zapasy żelaza mogą się szybko skończyć, a to już niebezpieczne zjawisko.
Niedokrwistość z niedoboru żelaza
Niedobór żelaza jest najbardziej rozpowszechnioną przyczyną niedokrwistości z niedoboru żelaza. Uważa się, że schorzenie to dotyka nawet 25% kobiet i 20% mężczyzn na świecie. W wyniku niedoboru żelaza zaburzony zostaje cykl produkcji erytrocytów, spada ilość hemoglobiny i tym samym spada całkowita zdolność wiązania żelaza z cząsteczkami tlenu. Zbyt niskie stężenie żelaza w przebiegu niedokrwistości z niedoboru żelaza sprawiają, że nowo tworzone czerwone krwinki są mniejsze i jest ich zdecydowanie mniej, co bezpośrednio wpływa na wystąpienie i nasilenie objawów niedoboru żelaza we krwi.
Niedobór żelaza objawy - jakich objawów niedokrwistości należy się spodziewać?
Objawy niedoboru żelaza wiążą się wprost z nieprawidłowym stężeniem żelaza we krwi. W niedoborze żelaza u danej osoby mogą pojawić się takie jego objawy jak:
- ogólne osłabienie i uczucie zmęczenia - zmęczenie jest mało swoistym, ale jednak najczęstszym objawem
- zaburzenia upośledzające prawidłową pracę mięśni
- zaburzenia pamięci i koncentracji - osoby z niedoborem żelaza mogą mieć obniżoną koncentrację i trudności z zapamiętywaniem
- zawroty głowy, bóle głowy - są to pewnego rodzaju objawy neurologiczne, choć ból głowy może nie być łatwym do rozpoznania anemii objawem
- bladość skóry i suchość skóry oraz błon śluzowych, pękające kąciki ust (pękająca skóra w kącikach ust może też sugerować niedobór witamin, np. witaminy B2, a bladość skóry wynika wprost z problemów, jakie dotykają naczynia krwionośne w związku z niedoborem hemoglobiny)
- zimne dłonie
- większa łamliwość paznokci (nierzadko paznokcie z obecnością podłużnych prążków na nich)
- osłabienie kondycji włosów i związane z nim nadmierne wypadanie włosów
- przyspieszone bicie serca - zbyt małe ilości tego pierwiastka powodują u niektórych osób także uczucie kołatania serca. Pamiętaj jednak, że kołatanie serca może występować w chorobach związanych bezpośrednio z sercem
- mniejsza odporność organizmu - niski poziom tego pierwiastka wywołuje zwiększoną podatność na infekcje - zwłaszcza u kobiet w ciąży i w okresie dojrzewania
- zapalenie języka, a u niektórych nienaturalnie wygładzony język.
W zaawansowanych przypadkach anemii, kiedy niedobór żelaza występuje przez dłuższy czas mogą pojawić się nietypowe objawy niedoboru żelaza. Są to chociażby zespół niespokojnych nóg w czasie snu, czy też spaczone łaknienie (łaknienie spaczone zdarza się zwykle u dzieci dotkniętych niedoborem żelaza i powoduje np. apetyt na glinę lub kredę).
Przyczyny niedokrwistości (przyczyny niedoboru żelaza) - czy tylko zła dieta może być przyczyną niedoboru?
Niedobór żelaza, jak każdy niedobór jakiegoś mikro lub makroelementu ma zwykle jakieś konkretne przyczyny. W tym przypadku niedobór żelaza wynikać może z kilku różnych przyczyn. Przede wszystkim warto rozważyć niedostateczną podaż żelaza wraz z dietą. Dieta wegetariańska lub wegańska to częste przyczyny niedokrwistości z niedoboru żelaza, gdyż w skład takich diet nie wchodzą produkty bogate w żelazo. Niedobór żelaza może wynikać także z takich przyczyn, jak:
- utrudnione/upośledzone wchłanianie żelaza w przewodzie pokarmowym - zaburzenia wchłaniania mogą wynikać z różnych schorzeń układu pokarmowego, takich jak celiakia (autoimmunologiczne zapalenie żołądka) czy też choroby jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, itp.). Wszelkie zmiany w układzie pokarmowym negatywnie wpływają na wchłanianie żelaza.
- obfite miesiączki i utrata krwi w związku z niektórymi chorobami jelit, układu moczowego czy też wynikająca z urazu
- brak wystarczającej ilości żelaza w diecie (zbyt mała podaż)
- zwiększone zapotrzebowanie na żelazo (w ciąży, podczas karmienia piersią, poprzez intensywny wzrost w okresie dojrzewania)
- stosowanie leków zmniejszających przyswajanie żelaza (do takich leków należą stosowane w terapii zgagi leki zobojętniające kwas solny i inhibitory pompy protonowej)
- przyjmowanie produktów zmniejszających wchłanianie żelaza (np. produkty mleczne).
Jak dieta niedobór żelaza może zmniejszyć?
Bezwzględnie niedobór żelaza pojawia się u osób stosujących dietę wegetariańską lub wegańską. Tego typu diety pozbawione są mięsa, a mięso stanowi istotne źródło żelaza dla organizmu. Produkty mięsne szczególnie bogate w żelazo to chociażby czerwone mięso, takie jak wieprzowina, wołowina lub cielęcina. W pokarmach pochodzenia zwierzęcego znajduje się przeważnie żelazo hemowe, które dla organizmu jest lepiej przyswajalne.
Przyswajalność żelaza w produktach roślinnych jest nieco mniejsza niż tego pochodzącego z mięsa. Jego wchłanianie jest na niższym poziomie, dlatego też przy braku spożywania potraw mięsnych zaleca się przemyślany dobór codziennych posiłków o odpowiedniej ilości żelaza. W produktach roślinnych żelazo znajdziemy przede wszystkim w warzywach. A zatem w kontekście wysokiej ilości żelaza co jeść? Warto wybierać posiłki bogate w:
- otręby pszenne
- żółtka jaj
- rośliny strączkowe (wśród roślin strączkowych wymienić należy fasolę oraz zielony groszek)
- papryka czerwona
- pestki dyni
- śliwki.
Niedobór żelaza w ciąży, utajony niedobór żelaza, niedobór żelaza w okresie karmienia piersią
Niedobór żelaza a także niedokrwistość z niedoboru żelaza może pojawiać się także w okresie ciąży oraz w okresie karmienia piersią. Dlaczego w czasie ciąży poziom żelaza może spadać, przez co mogą występować niedobory żelaza? Wynika to z faktu, że zapotrzebowanie na żelazo w ciąży znacząco wzrasta. Brak odpowiedniej podaży żelaza sprzyja niedoborowi żelaza, a to wprost wywołuje niski poziom hemoglobiny, przez co tlen nie jest efektywnie transportowany w obrębie organizmu matki i dziecka. Grozi to problemami w rozwoju fizycznym dziecka, a także problemami z prawidłowym przebiegiem ciąży.
Niebezpieczny jest także tzw. utajony niedobór żelaza, występujący gdy poziom żelaza we krwi jest uzupełniany na bieżące potrzeby organizmu z zasobów wątrobowych. W badaniach laboratoryjnych nie widać wówczas spadku ilości tego pierwiastka we krwi, natomiast znacząco spada stężenie ferrytyny w obrębie wątroby.
Leczenie niedokrwistości, czyli leczenie żelazem
Co zrobić, aby spowodować wzrost stężenia hemoglobiny i erytrocytów we krwi? Najlepszym i praktycznie jedynym rozwiązaniem jest podawanie żelaza, aby uzupełnić deficyt żelaza w organizmie. Jego niedobór uzupełnia się przede wszystkim preparatami doustnymi. Tabletki zawierające żelazo należy pamiętać aby przyjmować przede wszystkim na czczo lub w odstępstwie od ostatniego posiłku (ma to na celu uniknięcie zaburzeń wchłaniania w przewodzie pokarmowym). W przypadku anemii zapotrzebowanie na żelazo znacząco wzrasta, podobnie jak u kobiet w ciąży. Normalnie dorosły mężczyzna powinien przyjmować dziennie 15mg żelaza, natomiast kobiety powinny przyjmować około 18mg, co ma związek z utratą przez nie żelaza wraz z krwawieniem miesiączkowym.
Preparaty (leki i suplementy diety) w formie doustnej dostępne w aptekach zawierają zwykle większą zawartość żelaza, gdyż stopień jego przyswajania jest zwykle niski. Bardzo często preparaty z żelazem zawierają witaminę C. Z witaminą C żelazo wchłania się zdecydowanie lepiej, dlatego też zaleca się dodatek owoców i warzyw do diety, zawierających witaminę C.
W kontekście anemii ważne może być także suplementowanie kwasu foliowego, który ma duży udział w rozwoju anemii wynikającej z niedoboru witamin z grupy B. Z taką anemią co prawda mamy rzadziej do czynienia, ale warto wiedzieć, że taka anemia również występuje.
Nieleczona anemia może prowadzić do poważnych powikłań, a nawet uszkodzeń serca. W niektórych przypadkach pojawia się nie tylko przewlekłe zmęczenie, częste infekcje, problemy z koncentracją, bóle i zawroty głowy oraz problemy ze skupieniem uwagi, ale też niewydolność serca i bóle w klatce piersiowej, co może doprowadzić nawet do zawału serca.
Zapamiętaj - anemię długo leczy się preparatami żelaza, co ma na celu uzupełnienie jego zasobów w magazynach wątrobowych.
Zapobieganie niedoborowi żelaza
W trakcie ciąży dbaj o odpowiednią dietę oraz stosuj preparaty zawierające wymagane w ciąży 27mg żelaza na dobę. Starsze dzieci powinny uwzględniać w swojej diecie produkty bogate w żelazo. Nie zapominaj o relaksie i nie rezygnuj z nocnego odpoczynku, co pozwala organizmowi odpocząć i wytworzyć niezbędną ilość czerwonych krwinek. Anemia to podstępna choroba, a w związku z tym, że żelazo jest niezbędne do prawidłowego transportu tlenu w organizmie nie wolno jej lekceważyć. Jak ją wykryć?
Badanie krwi pozwala wykryć niedokrwistość
Badanie krwi zaleca się wykonywać regularnie zwłaszcza kobietom w ciąży. Jest ono podstawowym badaniem, poza ogólną morfologią krwi i badaniem moczu. Niedokrwistość może rozwijać się przez długi czas, w związku ze stopniowym i powolnym spadkiem poziomu żelaza we krwi. Niemniej jednak, jeśli zauważysz u siebie wyszczególnione wyżej objawy niedoboru żelaza nie zwlekaj i zgłoś się do lekarza. Tym bardziej, jeśli spadek poziomu żelaza związany był ze znaczną utratą krwi w wyniku jakiegoś większego urazu. Pamiętaj jednak, że poziom żelaza w organizmie podlega wahaniom dobowym i wybór pory badania może mieć ogromne znaczenie, co będzie potem widać w wynikach badań. Badania wykonać należy regularnie nawet wówczas, jeśli nie występują żadne niepokojące sygnały.
O autorze
mgr farm. Mateusz Jabłoński
Absolwent Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego na kierunku farmacja. Od ponad 12 lat nieprzerwanie pracuje w aptece ogólnodostępnej. Od ponad 7 lat piastuje stanowiska kierownika apteki. W swojej pracy kieruje się przede wszystkim dobrem pacjenta, dlatego też stara się uzmysławiać pacjentom, jak ważna jest świadoma i przemyślana farmakoterapia.
Poza pracą w aptece współpracuje z kilkoma branżowymi serwisami farmaceutycznymi, m.in. mgr.farm, aptekarz.pl, receptura.pl, gdzie przygotowuje i publikuje artykuły o tematyce farmaceutycznej i prozdrowotnej.
W czasie wolnym ceni sobie możliwość przebywania z rodziną, a w wolnych chwilach grywa w squasha.
« wróć
